“ถนนคลองสุภา”…ชื่อถนนที่เก่าแก่ที่สุดของเมืองพิษณุโลก

 ถนนคลองสุภา…ชื่อถนนที่เก่าแก่ที่สุดของเมืองพิษณุโลก


…เมื่อครั้งที่ดูแผนที่เมืองพิษณุโลก จากหนังสือ “จดหมายระยะทางไปพิษณุโลก” พระนิพนธ์สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ โดยในแผนที่นั้นมีถนนเพียงเส้นเดียวที่มีชื่อเรียก ก็คือ “ถนนคลองสุภา” ดังนั้นก็พอจะถือเอาตอนนี้ได้ว่า ถนนคลองสุภา เป็นชื่อถนนที่เก่าที่สุดในพิษณุโลก


ภาพโดย : หนังสือ “จดหมายระยะทางไปพิษณุโลก” พระนิพนธ์สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ 


…นอกจากเป็นถนนเดียวที่มีชื่อในแผนที่นี้แล้ว คำว่า “คลองสุภา” ก็ยิ่งทำให้น่าสงสัยในความสำคัญของชื่อ การเรียก “คลอง” นำหน้าชื่อถนนอาจจะไม่แปลก เพราะคลองกับถนนก็อยู่คู่กันได้  ส่วนที่น่าฉงนคือ คำว่า “สุภา” เมื่ออ่านครั้งแรกก็นึกไปถึงชื่อผู้หญิง แต่ก็ไม่ทราบว่าเป็นชื่อบุคคลใดถึงมีความสำคัญขนาดนำไปเรียกเป็นชื่อคลอง…


…จนถึงวันนี้รู้สึกโล่งใจอย่างบอกไม่ถูก ด้วยคิดว่ามีข้อสันนิษฐานที่พอจะเชื่อได้ว่า ชื่อ “คลองสุภา” สื่อถึงอะไร…


…ตามความเห็นส่วนตัวแล้ว “คลองสุภา” น่าจะมาจากชื่อเต็มว่า “คลองสุภาวดี” ซึ่งคำว่า “สุภาวดี” มีปรากฏมาตั้งแต่สมัยสุโขทัย นั่นคือ ตำแหน่ง “จ่าข้าสุภาวดี” มีหน้าที่ในการควบคุมบัญชีไพร่พลทั้งหมด ขึ้นตรงกับพระมหากษัตริย์  และแม้ว่าในสมัยต่อมาหน้าที่นี้จะถูกเปลี่ยนเป็น “กรมสุรัสวดี” “กรมพระสุรัสวดี” และ “กรมสัสดี” ในที่สุด แต่ ชื่อ “สุภาวดี” ก็ยังมีปรากฏทั้งในราชทินนาม และดวงตราสัญลักษณ์ ซึ่งตราประจำ “กรมสุรัสวดีกลาง”  จะเป็นรูป พระสุภาวดีทรงยืนบนแท่น มือทั้งซ้ายขวาถือสมุด  โดยมี “พระราชสุภาวดี” เป็นผู้ถือตรา…


                         ตราพระสุภาวดี ตราประจำตำแหน่งของพระราชสุภาวดี กรมพระสุรัสวดีกลาง

                                                 ภาพโดย   : พิพิธภัณฑ์ศาลาว่าการกลาโหม


…ดังนั้น “คลองสุภา” จึงอาจเป็นชื่อคลองที่ชาวบ้านเรียกสั้น ๆ กันจนติดปาก โดยคลองนั้นผ่านบริเวณที่ทำการ หรือที่พำนักของ “จ่าข้าสุภาวดี” ในสมัยสุโขทัย หรือ “พระราชสุภาวดี” ในสมัยอยุธยา…


…ปัจจุบัน “ถนนคลองสุภา” ถูกลดบทบาทลงเป็นเพียงถนนสายสั้น ๆ  ที่ผ่านด้านหน้าตลาดบ้านคลอง ถนนเดิมที่เคยต่อเนื่องไปจนจรดริมน้ำน่านก็ถูกตัดทอนเปลี่ยนชื่อเป็น “ถนนจ่านกร้อง”  จึงทำให้ชื่อถนนนี้แทบจะเลือนหายไปจากการรับรู้ของผู้คน…

…อย่างไรก็ตาม “ถนนคลองสุภา” ถนนเส้นสั้น ๆ ที่แทบไม่มีใครรู้จัก ก็ยังได้ขึ้นชื่อว่าเป็น “ชื่อถนน” ที่เก่าแก่ที่สุดที่มีบันทึกไว้ของเมืองพิษณุโลก…


เรื่องโดย :สุวัฒน์  หม่นมั่น

รอบเมือง สองแคว

   

ความคิดเห็น

แสดงความคิดเห็น

โพสต์ยอดนิยมจากบล็อกนี้

วิถีชาวน้ำ…วิถีสองแคว (2)

รูปภาพ
  วิถีชาวน้ำ…วิถีสองแคว(2) เป็นที่ทราบกันดีว่าเมืองสองแควมีแม่น้ำเป็นเส้นเลือดหล่อเลี้ยงบำรุงเมืองมาแต่โบราณ การค้าขายตามเส้นทางน้ำที่เฟื่องฟูก็นำพาผู้คนเข้ามาอยู่อาศัยอย่างหนาแน่น ทั้งเรือนแพในน้ำ โรงเรือน บ้านพัก ตลาด ทั้งชายตลิ่งและริมฝั่ง…                ชุมชนชาวแพริมแม่น้ำน่าน เมืองพิษณุโลก จังหวัดพิษณุโลก" พ.ศ. 2527                             ภาพโดย : Linda De Volder นักท่องเที่ยวชาวฝรั่งเศส เมื่อบ้านเมืองพัฒนา เศรษฐกิจขยายตัว และประชากรเมืองเพิ่มมากขึ้น ก็มีการขยับขยายกระจายตัวออกไปทำไร่ ทำนา ห่างไกลจากแหล่งน้ำมากขึ้น แต่ถึงอย่างนั้น “ที่ชายตลิ่ง” ก็ยังคงมีความสำคัญอยู่ ทั้งในการเป็นเส้นทางสัญจรขึ้นลง แม่น้ำ เพื่อใช้น้ำอุปโภค บริโภค และแหล่งเพาะปลูกพืช ผัก สร้างที่พัก ที่อยู่อาศัย… ปัจจุบันชุมชนริมน้ำ คือ “เรือนแพ” ก็ลดน้อยหายไปตามแรงกดดันของการพัฒนา ต่อมาก็เป็น “ชุมชนริมฝั่ง” ที่ขยับขยายไปทางไหนไม่ได้แล้ว ที่ดินริมฝั่งซึ่ง ปรกติน้ำไม่ท่วมถึง บางหลังสร้างที่อยู่...
Read more »

จาก “ชาโขล” มา “ชะโคล่” จึงมาเป็น “สระโคล่”

รูปภาพ
  จาก “ชาโขล” มา “ชะโคล่” จึงมาเป็น “สระโคล่” ครั้งแรกที่เห็นชื่อ “บ้านสระโคล่” ตำบลหัวรอ ก็สะดุดกับความแปลกของชื่อ ด้วยไม่ค่อยคุ้นกับคำว่า “โคล่” สักเท่าไหร่ ที่เห็นก็มีแต่ “บางโคล่” ชุมชนมอญ ริมแม่น้ำเจ้าพระยา ที่บางกอก แต่เมื่อค้นหาความหมายคำว่า “โคล่” ก็ไม่ได้คำตอบ สันนิษฐานได้เพียงว่า น่าจะมาจากภาษา “มอญ” … เนื่องด้วยมีคำว่า ”สระ” นำหน้า “โคล่” เบื้องต้นจึงสันนิษฐานว่า หมายถึง “สระ” ที่เรียกว่า “โคล่” เมื่อลองสืบค้นดูก็เจอแต่ “คลองสระโคล่” และ “บ้านสระโคล่” ส่วน “สระ” ที่พอจะเป็นที่รู้จักกันแถวนั้นก็มี “สระเก้าห้อง” ซึ่งเป็นที่ตั้งของวัดสระเก้าห้อง วัดโบราณที่ในอดีตเคยเป็นวัดร้างมาก่อน… อย่างไรก็ดี โชคก็ช่วยไขปริศนาให้คลายไปได้เปลาะหนึ่ง เมื่อเจอกับคำว่า “ชาโขล” ใน “แผนที่เมืองพิษณุโลกในตำราพิไชยสงคราม” ระบุว่า “ชาโขล” อยู่ห่างจากศูนย์กลางเมือง 185 เส้น ไปทางทิศตะวันออก เฉียงไปทางใต้เล็กน้อย ซึ่งก็พออนุมานได้ว่าหมายถึง “สระโคล่” ในปัจจุบัน…                                     แผนที่...
Read more »

วัดสะกัดน้ำมัน…พิษณุโลก

รูปภาพ
  วัดสะกัดน้ำมัน…พิษณุโลก เมื่อนานมาแล้ว เห็นชื่อวัดนี้ก็ว่าแปลกดี สงสัยในใจว่าเขาสกัดน้ำมันอะไร ช่วงนั้นการเจาะน้ำมันปิโตรเลียมที่ลานกระบือ กำแพงเพชรกำลังดัง เป็นอนาคต เป็นความหวังในการพัฒนาประเทศ ในใจก็คิดไปว่าบริเวณแถววัดคงมีการสกัดน้ำมันจากใต้ดินมาแต่โบราณ จนถึงกับนำมาใช้ตั้งเป็นชื่อวัด… ต่อเมื่อมีโอกาสได้มาเที่ยววัด เห็นสถานที่ สภาพแวดล้อม และสัมผัสบรรยากาศโดยรอบ  บริเวณวัดค่อนข้างร่มรื่น มีต้นยางนาสูงเด่นท่ามกลางหมู่แมกไม้ ความคิดหนึ่งก็ผุดขึ้นมา หรือว่า “สะกัดน้ำมัน” จะมาจากการสกัดน้ำมันจากต้นยางนากันนะ… จากพระนิพนธ์ “จดหมายระยะทางไปพิษณุโลก” (พ.ศ.2444) โดยสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ กล่าวถึงน้ำมันยางของชาวบ้านแถบวัดสนามคลีต่อแดนเมืองพิจิตรว่า “…แล้วดูเขาทำน้ำมันยาง เขาขายกันปิ๊บละ ๖ สลึง ปิ๊บน้ำมันปิโตรเลียมเปนเครื่องตวง…” และเมื่อย้อนดูสินค้าออกจากมณฑลพิษณุโลก ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๗ น่า ๔๑ ร.ศ.๑๑๙ สำรวจในปี พ.ศ.2441มีรายการสินค้าออก “…น้ำมันยาง ๔,๙๓๑๐ ทนาน ราคาทนาน ละ ๘ อัฐ เงิน ๖,๑๖๓ บาท…” แสดงว่าบริเวณท้องถิ่นแถบนี้มีการสกัดน้ำมันจากต้นยางกันเป็น...
Read more »