วิถีชาวน้ำ…วิถีสองแคว
วิถีชาวน้ำ...วิถีสองแคว
ตั้งแต่โบราณกาลนานมาปัจจัยหนึ่งที่ดึงดูดผู้คนมาลงหลักปักฐานสร้างบ้านแปงเมืองคือแหล่งน้ำ ไม่ว่าจะเป็นแม่น้ำ ลำธาร ห้วย หนอง คลอง หรือบึง เมื่อชุมชนขยายตัวมากขึ้น ชุมชนที่มีทางสัญจรติดต่อได้หลากหลายเส้นทางก็เจริญรุ่งเรือง ครึกครื้นกว่าถิ่นอื่นด้วยสะดวกในการเป็นแหล่งรวบรวม แลกเปลี่ยน ซื้อขายสินค้ากับหลากชุมชน หลากวัฒนธรรม...
เมื่อชุมชนขยายตัวการเก็บเกี่ยวผลผลิตทั้งจากแรงสร้างของตัวเองและแรงสร้างของธรรมชาติมีมากเกินกว่าการใช้สอยในชุมชนและละแวกใกล้เคียง การเดินทางแลกเปลี่ยน ค้าขายไปยังชุมชนหรือเมืองที่ห่างไกลออกไปจึงเกิดขึ้น...
ชุมชนชาวน้ำน่านก็เช่นเดียวกัน จากต้นน้ำลงมามีชุมชนที่สำคัญคืออุตรดิตถ์ ด้วยเป็นแหล่งรวบรวมขนถ่ายสินค้าจากเมืองแพร่ น่าน และหลวงพระบาง...
พิษณุโลก : มุมมองขึ้นไปทางด้านทิศเหนือของลำน้ำน่านด้านล่างขวามือหลังคาสังกะสีคือตลาดยี่สาน(ตลาดขายของแห้ง)
ภาพโดย : Robert Larimore Pendleton,April 1952.
“…มีเรือแพแลตลอด ตั้งแต่ท่าอิฐลงมาจนถึงบางโพ ให้นับดูในเวลานี้มีจำนวนแพ ๔๐ หลัง เรือใหญ่ ๒๔๒ ลำ แต่เขาบอกว่าเปนเวลาเรือน้อย ด้วยฤดูนี้ชาวเรือพาสินค้าลงไปขายอยู่ปากน้ำโพมาก…ลองนับแพและเรือขนาดใหญ่...ซึ่งจอดอยู่ปากน้ำโพทางแควใหญ่(แม่น้ำน่าน) ในเวลานี้มีจำนวนแพ ๑๖๔ แพ เรือ ๕๙๐ ลำ แควน้อย(แม่น้ำปิง)แลตลาดบนบกต่างหาก… “ (สมเด็จพระบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ,รายงานการเสด็จตรวจราชการหัวเมืองฝ่ายเหนือ พ.ศ. ๒๔๔๑)...
เมืองอื่น ๆ ตลอดลำน้ำน่านก็มีความสำคัญไม่น้อยเพราะทั้ง พิษณุโลกและพิจิตรก็เป็นแหล่งผลิตสินค้าเกษตรที่สำคัญ ดังนั้นจึงไม่แปลกเลยที่เมืองพิษณุโลกจะมีเรือ แพเรียงรายริมสองฝั่งน้ำ ทั้งเพื่อการอยู่อาศัยและการค้าขาย...
“…ตั้งแต่บ้านท่าอิฐบางโพลงมาจนถึงปากน้ำโพ ที่ดินสองฟากน้ำราบเรียบเป็นที่ทุ่งนาทั้งสิ้น ริมแม่น้ำก็เป็นสวนยาสูบสวนฝ้ายหมากมะพร้าวแลถั่วงาต่าง ๆ มีบ้านราษฎรทั้งสองฟากน้ำตลอดมา…” (หลวงเทศาจิตรพิจารณ์,ว่าด้วยแม่น้ำที่มีในประเทศสยาม)…
ว่าด้วยเรื่องการอยู่อาศัยในแพของพิษณุโลกในสมัยก่อนนั้นไม่ได้เป็นเรื่องน่าแปลกอันใดเพราะผู้คนต่างมีวิถีชีวิตที่ผูกพันกับสายน้ำอย่างแนบแน่น แม้แต่ พระยาศรีสุริยราชวรานุวัตร(เชย กัลยาณมิตร)ข้าหลวงเทศาภิบาล มณฑลพิษณุโลก และกรมการเมือง ก็พักอาศัยอยู่ในแพ…
“…ตัวพระยาศรีสุริยราชวรานุวัตรเองชอบอยู่แพ ยังไม่ใคร่สร้างบ้านเรือนอยู่บนบกพ่วงแพทำกันงาม ๆ มากดีกว่าแพในกรุงเทพฯ...ฝั่งตวันตกมุมเหนือตอนใต้เปนที่อยู่พระยาไชยบูรณ (ปลัดผู้ว่าราชการ เมืองพิษณุโลก) ตัวอยู่แพ บนบกเปนเรือนโรงอย่างกำมะลอ...” (สมเด็จพระบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ,รายงานการเสด็จตรวจราชการหัวเมืองฝ่ายเหนือ พ.ศ. ๒๔๔๑)...
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในคราวเสด็จเททองหล่อพระพุทธชินราชจำลอง ในปี พ.ศ.๒๔๔๔ เมื่อเสด็จมาถึงบ้านขะมัง(ฆะมัง) ก็ทรงใช้แพเป็นพลับพลา...
“…จึงได้ถอยแพพระยาศรีสุริยราชวรานุวัตร แลกรมการลงมาจอดเรียงกันเปนพลับพลา แพนั้นทำใหญ่โต แลรูปร่างแปลกกว่าที่แพในกรุงเทพฯ กั้นห้องหับสนุกสนานมาก ดูเหมือนกับเรือนบนบกเปนที่สบายไปหมด…” (พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว,พระราชหัตถเลขาคราวเสด็จมณฑลฝ่ายเหนือ)...
…วิถีชีวิตเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา สิ่งที่เราว่าสวยงาม น่ามอง แท้จริงแล้วยังคงเป็นวิถีของเราอยู่หรือไม่…
—————————————————————————————————————————-
หนังสืออ้างอิง
#เรือนแพ #ชุมชนริมน้ำ #วิถีชาวน้ำ #รอบเรื่องเมืองสองแคว
สุวัฒน์ หม่นมั่น
ความคิดเห็น
แสดงความคิดเห็น