“แม่น้ำโพ”…น่านนที ในอดีต


“แม่น้ำโพ”…น่านนที ในอดีต


หากจะบอกว่า “แม่น้ำโพ” ไหลผ่าน “เมืองพิษณุโลก” หลายคนคงจะงง และสงสัยว่าอยู่ตรงไหน ไม่เคยได้ยินชื่อ ขอบอกว่า ไหลผ่านมากลางเมืองเลย…



จากหนังสือ “ภูมะนิเทศ” เล่มต้น อธิบายไว้ว่า หัวเมืองซึ่งตั้งอยู่ที่ “แม่น้ำโพ” ชื่ออะไรบ้าง ได้แก่ “พิจิตร” “พิศณุโลกย์” “พิไชย” “บางโพ” “ศุโขทัย” และ “สังคโลกย์” …



ถึงตรงนี้ก็พอจะเดาได้แล้วว่า “แม่น้ำโพ” ก็คือ “แม่น้ำน่าน” ในปัจจุบันนั่นเอง…


ด้วยเหตุนี้ เมื่อ แม่น้ำโพ(แควใหญ่) ไหลไปบรรจบกับ แม่น้ำปิง ที่นครสวรรค์  บริเวณนั้นจึงเรียกว่า “ปากน้ำโพ” หาใช่เรียกเพี้ยนมาจาก “ปากน้ำโผล่” ตามที่หลายคนเข้าใจกันไม่…


จากคำอธิบายถึงหัวเมืองที่ตั้งอยู่ที่ แม่น้ำโพ จะเห็นได้ว่ามี “เมืองบางโพ” อยู่เหนือสุด ปัจจุบันถูกลดความสำคัญลงโดยรวมกับท่าอิฐ เป็นตำบลท่าอิฐ  อำเภอเมืองอุตรดิตถ์…


เมืองบางโพในอดีตเป็นตลาดเมืองท่าขนาดใหญ่ แม่น้ำที่ไหลผ่านเมือง จึงถูกเรียกขานจากผู้คนที่เดินทางค้าขายว่า “แม่น้ำโพ” และเรียกเรื่อยไปจนไปถึงนครสวรรค์ที่ “ปากน้ำโพ” และเรียกแม่น้ำที่ไหลต่อไปจากนั้นว่า “แม่น้ำเจ้าพญา(พระยา)”…



“แม่น้ำโพ” อาจเป็นเพียงรอยอดีต ที่ไม่มีใครจดจำ ก็แค่อยากให้รู้ว่าเรามี “แม่น้ำน่าน” เรียกแทน “แม่น้ำโพ” และเรามี “พิษณุโลก” เรียกแทน “สองแคว”…


สุวัฒน์  หม่นมั่น


ที่มา : หนังสือภูมะนิเทศ เล่มต้น,พิมพ์ที่เมืองเพชร์บูรี,จุลศักราช 1236 ปีจอ ฉศก(พ.ศ.2417).

ความคิดเห็น

แสดงความคิดเห็น

โพสต์ยอดนิยมจากบล็อกนี้

วิถีชาวน้ำ…วิถีสองแคว (2)

รูปภาพ
  วิถีชาวน้ำ…วิถีสองแคว(2) เป็นที่ทราบกันดีว่าเมืองสองแควมีแม่น้ำเป็นเส้นเลือดหล่อเลี้ยงบำรุงเมืองมาแต่โบราณ การค้าขายตามเส้นทางน้ำที่เฟื่องฟูก็นำพาผู้คนเข้ามาอยู่อาศัยอย่างหนาแน่น ทั้งเรือนแพในน้ำ โรงเรือน บ้านพัก ตลาด ทั้งชายตลิ่งและริมฝั่ง…                ชุมชนชาวแพริมแม่น้ำน่าน เมืองพิษณุโลก จังหวัดพิษณุโลก" พ.ศ. 2527                             ภาพโดย : Linda De Volder นักท่องเที่ยวชาวฝรั่งเศส เมื่อบ้านเมืองพัฒนา เศรษฐกิจขยายตัว และประชากรเมืองเพิ่มมากขึ้น ก็มีการขยับขยายกระจายตัวออกไปทำไร่ ทำนา ห่างไกลจากแหล่งน้ำมากขึ้น แต่ถึงอย่างนั้น “ที่ชายตลิ่ง” ก็ยังคงมีความสำคัญอยู่ ทั้งในการเป็นเส้นทางสัญจรขึ้นลง แม่น้ำ เพื่อใช้น้ำอุปโภค บริโภค และแหล่งเพาะปลูกพืช ผัก สร้างที่พัก ที่อยู่อาศัย… ปัจจุบันชุมชนริมน้ำ คือ “เรือนแพ” ก็ลดน้อยหายไปตามแรงกดดันของการพัฒนา ต่อมาก็เป็น “ชุมชนริมฝั่ง” ที่ขยับขยายไปทางไหนไม่ได้แล้ว ที่ดินริมฝั่งซึ่ง ปรกติน้ำไม่ท่วมถึง บางหลังสร้างที่อยู่...
Read more »

จาก “ชาโขล” มา “ชะโคล่” จึงมาเป็น “สระโคล่”

รูปภาพ
  จาก “ชาโขล” มา “ชะโคล่” จึงมาเป็น “สระโคล่” ครั้งแรกที่เห็นชื่อ “บ้านสระโคล่” ตำบลหัวรอ ก็สะดุดกับความแปลกของชื่อ ด้วยไม่ค่อยคุ้นกับคำว่า “โคล่” สักเท่าไหร่ ที่เห็นก็มีแต่ “บางโคล่” ชุมชนมอญ ริมแม่น้ำเจ้าพระยา ที่บางกอก แต่เมื่อค้นหาความหมายคำว่า “โคล่” ก็ไม่ได้คำตอบ สันนิษฐานได้เพียงว่า น่าจะมาจากภาษา “มอญ” … เนื่องด้วยมีคำว่า ”สระ” นำหน้า “โคล่” เบื้องต้นจึงสันนิษฐานว่า หมายถึง “สระ” ที่เรียกว่า “โคล่” เมื่อลองสืบค้นดูก็เจอแต่ “คลองสระโคล่” และ “บ้านสระโคล่” ส่วน “สระ” ที่พอจะเป็นที่รู้จักกันแถวนั้นก็มี “สระเก้าห้อง” ซึ่งเป็นที่ตั้งของวัดสระเก้าห้อง วัดโบราณที่ในอดีตเคยเป็นวัดร้างมาก่อน… อย่างไรก็ดี โชคก็ช่วยไขปริศนาให้คลายไปได้เปลาะหนึ่ง เมื่อเจอกับคำว่า “ชาโขล” ใน “แผนที่เมืองพิษณุโลกในตำราพิไชยสงคราม” ระบุว่า “ชาโขล” อยู่ห่างจากศูนย์กลางเมือง 185 เส้น ไปทางทิศตะวันออก เฉียงไปทางใต้เล็กน้อย ซึ่งก็พออนุมานได้ว่าหมายถึง “สระโคล่” ในปัจจุบัน…                                     แผนที่...
Read more »

วัดสะกัดน้ำมัน…พิษณุโลก

รูปภาพ
  วัดสะกัดน้ำมัน…พิษณุโลก เมื่อนานมาแล้ว เห็นชื่อวัดนี้ก็ว่าแปลกดี สงสัยในใจว่าเขาสกัดน้ำมันอะไร ช่วงนั้นการเจาะน้ำมันปิโตรเลียมที่ลานกระบือ กำแพงเพชรกำลังดัง เป็นอนาคต เป็นความหวังในการพัฒนาประเทศ ในใจก็คิดไปว่าบริเวณแถววัดคงมีการสกัดน้ำมันจากใต้ดินมาแต่โบราณ จนถึงกับนำมาใช้ตั้งเป็นชื่อวัด… ต่อเมื่อมีโอกาสได้มาเที่ยววัด เห็นสถานที่ สภาพแวดล้อม และสัมผัสบรรยากาศโดยรอบ  บริเวณวัดค่อนข้างร่มรื่น มีต้นยางนาสูงเด่นท่ามกลางหมู่แมกไม้ ความคิดหนึ่งก็ผุดขึ้นมา หรือว่า “สะกัดน้ำมัน” จะมาจากการสกัดน้ำมันจากต้นยางนากันนะ… จากพระนิพนธ์ “จดหมายระยะทางไปพิษณุโลก” (พ.ศ.2444) โดยสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ กล่าวถึงน้ำมันยางของชาวบ้านแถบวัดสนามคลีต่อแดนเมืองพิจิตรว่า “…แล้วดูเขาทำน้ำมันยาง เขาขายกันปิ๊บละ ๖ สลึง ปิ๊บน้ำมันปิโตรเลียมเปนเครื่องตวง…” และเมื่อย้อนดูสินค้าออกจากมณฑลพิษณุโลก ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๗ น่า ๔๑ ร.ศ.๑๑๙ สำรวจในปี พ.ศ.2441มีรายการสินค้าออก “…น้ำมันยาง ๔,๙๓๑๐ ทนาน ราคาทนาน ละ ๘ อัฐ เงิน ๖,๑๖๓ บาท…” แสดงว่าบริเวณท้องถิ่นแถบนี้มีการสกัดน้ำมันจากต้นยางกันเป็น...
Read more »